Dlaczego fundacje rodzinne budzą kontrowersje?
Od chwili wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej, to rozwiązanie zyskało ogromną popularność wśród polskich przedsiębiorców. Na koniec pierwszego kwartału 2025 roku w rejestrze fundacji rodzinnych figuruje już ponad 2500 aktywnych fundacji, a ponad 1300 czeka na zakończenie procedury rejestracyjnej od dnia sporządzenia aktu założycielskiego. Te dane potwierdzają, że fundacja rodzinna idealnie wpisała się w potrzeby rynku – zarówno w zakresie zarządzania majątkiem, jak i planowania sukcesji międzypokoleniowej.
Z narzędzia tego korzystają coraz częściej przedsiębiorcy świadomi konieczności uporządkowania kwestii własnościowych oraz wyboru transparentnej formy działania. W ich oczach fundacja rodzinna to nie tylko sposób na zabezpieczenie rodzinnego majątku, ale również konstrukcja sprzyjająca korzystnemu opodatkowaniu dochodów i wypłat na rzecz beneficjentów fundacji.
W związku z powyższym fundacje rodzinne zaczynają być postrzegane jako standard. W ich rosnącej popularności widać nową jakość w podejściu do biznesu i opodatkowania majątku rodzinnego.
Zasadnicze pytanie brzmi: gdzie w tym wszystkim kończy się legalna optymalizacja podatkowa, a zaczyna unikanie opodatkowania? Fundacja rodzinna, choć daje wiele możliwości, musi być wykorzystywana z rozwagą i zgodnie z rzeczywistym celem gospodarczym. W przeciwnym razie organy podatkowe mogą zarzucić fundacji rodzinnej brak wiarygodnego uzasadnienia ekonomicznego i potraktować jej działania jako sztuczne.
Czym jest fundacja rodzinna oraz jak wygląda opodatkowanie fundacji rodzinnej?
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna to specjalny podmiot prawny powołany do zarządzania majątkiem rodzinnym i planowania sukcesji międzypokoleniowej. Nie jest to z reguły, jakby się mogło wydawać, podmiot prowadzący działalność pożytku publicznego. Nie jest to również klasyczny podmiot prowadzący działalność gospodarczą.
Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z 2023 roku i od tego czasu zyskała na popularności wśród przedsiębiorców, którzy szukają stabilnych struktur do ochrony kapitału. Celem fundacji rodzinnej jest nie tylko przekazywanie majątku kolejnym pokoleniom, ale także zapewnienie ciągłości finansowej, ograniczenie ryzyka i – co istotne – korzystne opodatkowanie dochodów przekazywanych beneficjentom.
W praktyce fundacja rodzinna pozwala oddzielić zarządzanie majątkiem od jego własności, minimalizując ryzyko konfliktów rodzinnych i chroniąc firmę przed nieprzewidywalnymi skutkami spadkobrania. Dzięki uregulowaniom zawartym w ustawie o fundacji rodzinnej, możliwe jest też skorzystanie z określonych preferencji podatkowych, o ile działalność fundacji mieści się w dozwolonych ramach prawnych.
Fundacja rodzinna opodatkowanie – czy podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym?
Zwolnienie podatkowe fundacji rodzinnej zależy od tego, czy prowadzi ona dozwoloną działalność gospodarczą, zarządza wyłącznie majątkiem czy wykracza poza dozwoloną działalność gospodarczą fundacji rodzinnej.
Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?
Zasadniczo fundacja rodzinna nie jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych, jeśli nie wykonuje działalności wykraczającej poza zakres wskazany w ustawie o fundacji rodzinnej. Zgodnie z art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna może prowadzić określone rodzaje działalności, które nie powodują utraty zwolnienia podatkowego. Dopuszczalna działalność obejmuje m.in. zarządzanie majątkiem fundacji rodzinnej, w tym nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, udziałów, akcji, a także udział w funduszach inwestycyjnych. Fundacja może również wynajmować lub dzierżawić nieruchomości, przystępować do spółek handlowych, a także udzielać pożyczek spółkom, w których posiada udziały, oraz swoim beneficjentom.
Co istotne, fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej w tradycyjnym rozumieniu – np. handlu, produkcji czy usług typowych dla przedsiębiorców – ponieważ wówczas może zostać objęta opodatkowaniem podatkiem dochodowym od osób prawnych. Wyjątkiem są ściśle określone aktywności, które ustawa o fundacji rodzinnej traktuje jako dozwolone. W praktyce oznacza to, że działalność fundacji rodzinnej koncentruje się na długoterminowym inwestowaniu majątku i zapewnianiu świadczeń beneficjentom – a nie na aktywnym prowadzeniu biznesu.
Opodatkowanie beneficjentów fundacji rodzinnej
Dodatkowo, wypłaty na rzecz beneficjentów są co do zasady zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych, o ile otrzymującym świadczenia jest najbliższa rodzina fundatora. Do tej grupy nie należą m.in. rodzeństwo małżonków, rodzeństwo rodziców czy teściowie. W tych przypadkach wypłaty mogą podlegać opodatkowaniu według stawki 15%. To sprawia, że fundacja rodzinna pozostaje atrakcyjną formą gromadzenia i dystrybucji majątku – szczególnie w kontekście korzyści podatkowych i możliwości planowania sukcesji na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej.
Ponadto , fundacja rodzinna płaci podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) m.in. od:
- świadczeń przekazywanych beneficjentom (np. środki pieniężne, rzeczy, prawa),
- mienia przekazanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
- tzw. wypłaty w postaci ukrytych zysków.
Za wypłaty w postaci ukrytych zysków uważa się m.in.:
- odsetki, prowizje i opłaty od pożyczek udzielonych fundacji przez fundatora lub beneficjenta,
- nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenia przekazane fundatorowi lub beneficjentowi,
- opłacone przez fundację świadczenia z tytułu usług prawnych, usług reklamowych, z tytułu usług doradczych, usług pozyskiwania personelu, usług rekrutacji pracowników, licencje czy znaki towarowe,
- niezwrócone pożyczki, lub pożyczki zawarte na co najmniej 10 lat.
W takich przypadkach po stronie fundacji powstaje obowiązek podatkowy przekazana podatku na rachunek urzędu skarbowego, nawet jeśli świadczenie nie było przez fundację rodzinną bezpośrednio beneficjentowi w formie gotówki.
Czym jest unikanie opodatkowania?
Unikanie opodatkowania to podejmowanie działań formalnie zgodnych z przepisami prawa, których głównym lub wyłącznym celem jest uzyskanie korzyści podatkowej. W praktyce oznacza to konstruowanie takich schematów prawno-finansowych, które pozwalają uniknąć obowiązku zapłaty podatku dochodowego, podatku od spadków i darowizn, podatku od czynności cywilnoprawnych czy też innych obciążeń podatkowych, bez istnienia realnego uzasadnienia gospodarczego. W kontekście fundacji rodzinnej ryzyko pojawia się wtedy, gdy struktura zostaje wykorzystana wyłącznie po to, aby ominąć opodatkowanie dochodów lub wypłat na rzecz beneficjentów fundacji, bez rzeczywistego zarządzania mieniem czy planowania sukcesji, w szczególności, gdy transakcje odbywają się między podmiotami powiązanymi.
Zgodnie z art. 119a Ordynacji podatkowej, w takich przypadkach organy skarbowe mogą zastosować tzw. klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR) i zakwestionować skutki podatkowe danej czynności. Aby uniknąć zarzutów, fundacja rodzinna powinna wykazywać realny cel gospodarczy, mieć transparentną strukturę i prowadzić udokumentowaną działalność zgodną z przepisami o fundacji rodzinnej. Tylko wtedy możliwe jest bezpieczne korzystanie z przewidzianych w prawie zwolnień podatkowych, bez ryzyka ich zakwestionowania.
Sprzedaż nieruchomości do fundacji rodzinnej po upływie 5 lat od nabycia
Jednym z coraz częściej analizowanych przypadków jest sprzedaż nieruchomości przez fundatora jako podmiotu powiązanego do fundacji rodzinnej, dokonywana po upływie 5 lat od pierwotnego nabycia tej nieruchomości. Zgodnie z przepisami ustawy o PIT, po 5 latach sprzedaż nieruchomości prywatnej jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych. Na tym tle powstała pokusa, by przenosić majątek do fundacji właśnie w tej formie – formalnie jako sprzedaż, faktycznie jako przekazanie majątku rodzinnego bez podatku.
Jak to wygląda w praktyce?
Fundator sprzedaje należącą do niego nieruchomość na rzecz fundacji rodzinnej, najczęściej w formie płatności ratalnej, np. rozłożonej na 10 czy 15 lat. Otrzymuje zatem regularne wpłaty, które nie są traktowane jako przychód ze świadczeń wypłacanych przez fundację rodzinną beneficjentowi ani tym bardziej jako dochód z najmu, darowizna czy spadek – tylko jako zapłata za zbytą nieruchomość. Z kolei fundacja rodzinna, jako podmiot zwolniony z podatku dochodowego od osób prawnych, nie płaci podatku od najmu tej nieruchomości. W efekcie cała operacja – choć pozornie legalna – może zostać uznana za unikanie opodatkowania. Formalnie wypłata świadczeń dla beneficjentów fundacji rodzinnej
Dlaczego urząd skarbowy może to zakwestionować?
Organy podatkowe badają, czy transakcja miała rzeczywisty cel gospodarczy – w szczególności w przypadku podmiotów powiązanych. Jeśli nieruchomość nie służy prowadzeniu działalności fundacji rodzinnej, a sama fundacja nie planuje jej wykorzystywać ani komercjalizować, sprzedaż może zostać uznana za pozorną czynność – wykonaną jedynie w celu przeniesienia majątku z pominięciem opodatkowania fundacji rodzinnej i osoby fizycznej. W takich przypadkach może zostać zastosowana klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR).
Jak ograniczyć ryzyko podatkowe?
Aby taka sprzedaż nieruchomości do fundacji rodzinnej nie została zakwestionowana jako unikanie opodatkowania, kluczowe jest wykazanie, że transakcja ma rzeczywisty cel gospodarczy i została dokonana na warunkach rynkowych. Sam fakt, że po 5 latach sprzedaż jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych i nie występuje obowiązek odprowadzenia podatku, nie może być jedynym powodem jej przeprowadzenia. Fiskus oczekuje, że fundacja rodzinna faktycznie wykorzysta nabytą nieruchomość w ramach swojej strategii zarządzania mieniem – np. do wynajmu, jako zabezpieczenie inwestycyjne, lub jako część większego portfela aktywów.
Wypłata dywidendy zaraz po wniesieniu udziałów do fundacji rodzinnej – czy powstanie obowiązek zapłaty podatku dochodowego?
Częstym modelem działania jest sytuacja, w której fundator wnosi do fundacji rodzinnej udziały w spółce z o.o. Wówczas fundacja rodzinna uczestniczy w spółce jako wspólnik i jest dla niej podmiotem powiązanym. Następnie spółka niemal natychmiast wypłaca dywidendę, która trafia do fundacji. Fundacja z kolei może przekazać środki dalej – bezpośrednio beneficjentowi fundacji, często bez podatku PIT, jeżeli należy on do najbliższej rodziny fundatora. Taki schemat może wydawać się legalną optymalizacją, jednak z perspektywy organów podatkowych może budzić poważne wątpliwości.
Dlaczego fiskus może uznać to za unikanie opodatkowania?
Gdy dywidenda wypłacana jest natychmiast po wniesieniu udziałów, które fundacja rodzinna aktualnie posiada, organy podatkowe mogą podejrzewać, że celem całej operacji było wyłącznie uzyskanie korzyści podatkowej – czyli wypłata środków bez obciążeń fiskalnych, z pominięciem standardowego opodatkowania dochodów. Takie działanie może zostać zakwalifikowane jako działanie pozorne, niezgodne z rzeczywistym celem gospodarczym, a tym samym naruszające ustawę o fundacji rodzinnej oraz przepisy o GAAR.
Jak ograniczyć ryzyko podatkowe?
Kluczowe znaczenie ma tutaj uzasadnienie ekonomiczne wypłaty dywidendy oraz sposób zarządzania środkami, które fundacja rodzinna otrzymała. Jeżeli fundacja rodzinna nie wypłaci dywidendy od razu swoim beneficjentom, lecz zatrzyma ją w celu dalszego inwestowania, zabezpieczenia płynności finansowej lub realizacji strategii majątkowej, trudno będzie uznać to za unikanie opodatkowania. W takim przypadku wypłata może być uznana za element profesjonalnego zarządzania mieniem fundacji rodzinnej.
Z perspektywy fiskusa, opodatkowanie fundacji rodzinnej staje się kontrowersyjne nie wtedy, gdy wypłaca ona dywidendę, ale gdy robi to bez uzasadnienia i natychmiast przekazuje środki dalej. Im więcej argumentów przemawiających za realnym celem gospodarczym, tym mniejsze ryzyko zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.
Sprzedaż majątku zaraz po wniesieniu do fundacji rodzinnej
Typowym przypadkiem, który budzi zainteresowanie organów podatkowych, jest wniesienie do fundacji rodzinnej akcji lub udziałów, a następnie ich niemal natychmiastowa sprzedaż przez fundację na rzecz podmiotu trzeciego. Nie chodzi tutaj o zakaz zbywania mienia, które zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia. Zasada ta nie dotyczy praw wynikających z przystąpienia do półek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach oraz nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.
Taka sekwencja działań – wniesienie składnika majątku i jego szybkie zbycie – może skutkować tym, że fundacja rodzinna będzie mogła zastosować zwolnienie podatkowe. Co więcej, jeżeli środki uzyskane ze sprzedaży zostaną wypłacone na rzecz beneficjentów, również może nie wystąpić obowiązek zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych.
Gdzie leży problem?
Organy podatkowe coraz częściej analizują takie przypadki pod kątem sztuczności i pozorności działań. Jeśli fundacja została utworzona wyłącznie po to, aby sprzedać majątek bez opodatkowania dochodu, może pojawić się zarzut obejścia prawa podatkowego. Ryzyko jest tym większe, że fundacja rodzinna jest zobowiązana do złożenia w urzędzie skarbowym deklaracji rocznej. Z punktu widzenia fiskusa taka operacja może nosić znamiona unikania opodatkowania, zwłaszcza gdy brakuje realnego planu zarządzania środkami lub ich reinwestycji i następuje szybka wypłata świadczeń przez fundację rodzinną beneficjentowi.
Jak ograniczyć ryzyko podatkowe?
Aby transakcja sprzedaży nie została uznana za pozorną, kluczowe jest wskazanie jej uzasadnienia ekonomicznego. Jeżeli fundacja rodzinna posiada strategię zarządzania mieniem, a sprzedaż akcji wynika np. z potrzeby dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, restrukturyzacji aktywów lub ograniczenia ryzyka – trudno mówić o działaniu sprzecznym z przepisami.
Prawidłowo przeprowadzona sprzedaż składników majątku przez fundację rodzinną może korzystać ze zwolnienia podatkowego, o ile nie będzie nosiła cech sztucznej konstrukcji. Fundacja rodzinna nie powinna być jedynie wehikułem do redukcji obciążeń podatkowych, ale realnym podmiotem zarządzającym mieniem – zgodnie z przepisami o fundacji rodzinnej i zasadami opodatkowania fundacji rodzinnej.
Planujesz działanie w formie fundacji rodzinnej?
Fundacja rodzinna to potężne narzędzie do planowania sukcesji, ochrony majątku i legalnego korzystania z dostępnych metod zwolnienia osiąganych przez fundację rodzinną przychodów. Jednak aby uniknąć problemów z fiskusem, każda czynność – niezależnie od tego, czy chodzi o sprzedaż majątku, wypłatę dywidendy, czy przeniesienie nieruchomości do fundacji rodzinnej – musi mieć rzeczywisty cel gospodarczy i być odpowiednio udokumentowana.
Jak pokazują opisane przypadki, unikanie opodatkowania nie zawsze musi oznaczać oczywiste naruszenie prawa – często chodzi o brak uzasadnienia ekonomicznego lub błędne założenia w konstrukcji działania fundacji. Aby opodatkowanie fundacji rodzinnej bezpośrednio nie stało się zagrożeniem podatkowym w relacji z organami podatkowymi, kluczowe jest odpowiednie przygotowanie i przemyślana struktura.
Planujesz utworzenie fundacji rodzinnej albo chcesz sprawdzić, czy Twoje działania nie narażają Cię na zarzut unikania opodatkowania?
Skontaktuj się z naszym zespołem doradców – przeanalizujemy Twoją sytuację, pomożemy opracować bezpieczną strukturę i zadbamy o zgodność z ustawą o fundacji rodzinnej oraz obowiązującymi przepisami podatkowymi i pomożemy w ustanowieniu fundacji rodzinnej.
UMÓW SIĘ NA KONSULTACJĘ
