Czy firma budowlana musi być VAT-owcem?

To pytanie nurtuje wiele osób, które planują założyć działalność gospodarczą i świadczyć usługi budowlane. Odpowiedź na to nie jest jednoznaczna i zależy od wielu czynników, takich jak skala prowadzonej działalności, charakter wykonywanych usług, a także status prawny firmy. W polskim systemie podatkowym istnieją szczególne przepisy regulujące obowiązek rejestracji jako podatnik VAT, a sektor budowlany, z uwagi na swoją specyfikę, podlega szeregowi wyjątków i szczególnych zasad. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czy firma budowlana musi być vatowcem oraz kiedy nie musi być podatnikiem VAT, jakie przepisy o tym decydują oraz jakie są korzyści i obowiązki związane z rejestracją jako podatnik VAT wobec urzędu skarbowego.

Kto nie musi być czynnym podatnikiem podatku VAT?

W praktyce możemy wyróżnić czynnych podatników VAT, czyli przedsiębiorców zobowiązanych do rozliczania podatku VAT oraz podatników VAT zwolnionych, którzy nie muszą doliczać tego podatku do swoich usług.

Przedsiębiorca świadczący usługi może korzystać ze zwolnienia z VAT albo z tytułu zwolnienia podmiotowego albo z tytułu zwolnienia przedmiotowego.

Zwolnienie podmiotowe z VAT dotyczy przedsiębiorców, których roczny obrót nie przekracza określonego limitu (obecnie 200 000 zł). Przedsiębiorcy ci mogą nie rejestrować się jako podatnicy VAT i nie naliczać VAT należnego wystawiając fakturę sprzedaży.

Zwolnienie przedmiotowe z VAT obejmuje natomiast określone rodzaje działalności lub czynności, które są zwolnione z podatku niezależnie od wysokości obrotów.

Zwolnienie podmiotowe w podatku VAT.

Zwolnienie podmiotowe z VAT przysługuje przedsiębiorcom, którzy prowadzą działalność gospodarczą, a ich roczny obrót nie przekracza określonego przez prawo limitu, który w Polsce wynosi obecnie 200 000 zł. Oznacza to, że jeśli firma nie przekroczyła łącznie tej kwoty przychodów (w obecnym lub poprzednim roku podatkowym) ze sprzedaży towarów lub usług opodatkowanych VAT, może skorzystać z tego zwolnienia.

Przedsiębiorcy korzystający ze zwolnienia podmiotowego nie muszą naliczać i odprowadzać VAT, ani wystawiać faktur z podatkiem VAT (mogą wystawiać faktury bez VAT). Z tego zwolnienia często korzystają mniejsze firmy, co pozwala im uprościć rozliczenia i zmniejszyć formalności związane z prowadzeniem działalności.

Podkreślić trzeba natomiast, że zwolnienie z VAT uniemożliwia odliczenie podatku VAT, który został naliczony podczas dokonywanych zakupów. Nieodliczony podatek VAT stanowi wówczas koszt uzyskania przychodu.

Warto jednak pamiętać, że niektóre branże lub rodzaje działalności, nawet przy niskim obrocie, nie mogą korzystać ze zwolnienia podmiotowego (np. sprzedaż wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym).

Jakie transakcje nie wliczają się do limitu obrotu zwolnienia podmiotowego?

Zgodnie z art. 113 ust. 2 ustawy o VAT do wartości sprzedaży, objętej limitem 200 000 zł, nie wlicza się:

1. wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT) oraz wewnątrzwspólnotowej sprzedaży towarów na odległość, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem na terytorium kraju;
   • sprzedaży na odległość towarów importowanych, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem na terytorium kraju;
2. odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług, zwolnionych od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 lub przepisów wydanych na podstawie art. 82 ust. 3, z wyjątkiem:
   • transakcji związanych z nieruchomościami,
   • usług, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 7, 12 i 38–41,
   • usług ubezpieczeniowych
   • jeżeli czynności te nie mają charakteru transakcji pomocniczych;
3. odpłatnej dostawy towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych podlegających amortyzacji oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Powyższe oznacza, że nawet jeżeli dozwolona wartość sprzedaży zostanie przekroczona to w pewnych przypadkach przedsiębiorca nie zostanie objęty podatkiem VAT. Dla przykładu, podatnik świadczący usługi budowlane, którego obrót ze świadczonych usług zarówno w poprzednim roku podatkowym jak i w obecnym roku wyniósł 150 000 zł, w przypadku dodatkowej sprzedaży środka trwałego np. koparki za 100 000 zł, nie stanie się czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług i nie będzie miał obowiązku rejestracji jako czynny podatnik VAT. Stanie się tak, ponieważ część jego przychodu, zgodnie z przytoczonym przepisem ustawy o VAT, nie będzie się wliczała do limitu.

Kto może korzystać ze zwolnienia z VAT bez względu na obrót?

Ze zwolnienia z VAT bez względu na obrót mogą korzystać podatnicy, którzy są zwolnieni przedmiotowo. Zwolnienie przedmiotowe z VAT to zwolnienie z obowiązku naliczania i odprowadzania podatku VAT, które dotyczy konkretnych rodzajów towarów lub usług, niezależnie od wielkości obrotów przedsiębiorcy. Oznacza to, że pewne czynności, z uwagi na ich specyfikę lub charakter, są wyłączone z opodatkowania VAT, niezależnie od tego, kto je wykonuje i jakie są obroty tego podmiotu.

Czynności te wymienione są w art. 43 ustawy o VAT. Do najpopularniejszych branż, które mogą korzystać z przedmiotowego zwolnienia z VAT należą:

1. Usługi medyczne – usługi w zakresie opieki zdrowotnej świadczone przez lekarzy, dentystów, pielęgniarki i położne, których celem jest profilaktyka, ochrona zdrowia, diagnostyka oraz leczenie.
2. Usługi edukacyjne – usługi świadczone w związku z nauczaniem w szkołach, uczelniach wyższych, a także inne formy kształcenia, takie jak kursy czy szkolenia zawodowe, pod pewnymi warunkami.
3. Usługi socjalne – usługi opieki społecznej świadczone przez domy pomocy społecznej, schroniska dla bezdomnych oraz inne ośrodki socjalne.
4. Usługi kulturalne – działalność w zakresie kultury i sztuki, np. w teatrach, muzeach, galeriach sztuki, bibliotekach, pod warunkiem, że są świadczone przez instytucje publiczne lub organizacje pozarządowe.
5. Usługi finansowe – usługi w zakresie kredytów, pożyczek, obsługi rachunków bankowych, ubezpieczeń, leasingu finansowego oraz inne usługi finansowe świadczone przez banki, firmy ubezpieczeniowe czy inne instytucje finansowe, a także usługi w zakresie udzielania poręczeń i usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe.
6. Sprzedaż i wynajem nieruchomości – zwolniona z VAT jest m.in. sprzedaż budynków i budowli, pod warunkiem że są one używane przez co najmniej 2 lata, ponadto wynajem nieruchomości na cele mieszkalne również korzysta ze zwolnienia z VAT bez względu na obrót.

Tak więc zwolnienie przedmiotowe z VAT to wyłączenie określonych towarów i usług z opodatkowania VAT na podstawie ich charakteru lub celu, dla którego są świadczone. Jest ono niezależne od obrotów podatnika i dotyczy konkretnych działalności, które ustawodawca uznał za zasługujące na ulgę podatkową

Kto zawsze musi doliczać podatek VAT przy świadczeniu usług?

Podobnie jak w przypadku zwolnienia z VAT przedmiotowego, ustawa o VAT wskazuje rodzaj usług, przy świadczeniu których podatnik staje się płatnikiem VAT od pierwszej złotówki. Zgodnie z art. 113 ust. 13 ustawy o VAT zwolnienia z VAT nie stosuje się w przypadku podatników:

1. których przedmiotem dostawy są:
   • towary wymienione w załączniku nr 12 do ustawy,
   • towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym, z wyjątkiem:
     • energii elektrycznej (CN 2716 00 00),
     • wyrobów tytoniowych,
     • samochodów osobowych, innych niż nowe samochody osobowe, zaliczanych przez podatnika, na podstawie przepisów o podatku dochodowym, do środków trwałych podlegających amortyzacji,
   • budynki, budowle lub ich części, w przypadkach, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 10 lit. a i b,
   • tereny budowlane,
   • nowe środki transportu,
   • dostawa następujących towarów, w związku z zawarciem umowy w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie:
     • preparatów kosmetycznych i toaletowych (PKWiU 20.42.1),
     • komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (PKWiU 26),
     • urządzeń elektrycznych (PKWiU 27),
     • maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowanych (PKWiU 28),
   • hurtowych i detalicznych części i akcesoriów do:
     • pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli (PKWiU 45.3),
     • motocykli (PKWiU ex 45.4);
2. świadczących usługi:
   • prawnicze,
   • w zakresie doradztwa, z wyjątkiem doradztwa rolniczego związanego z uprawą i hodowlą roślin oraz chowem i hodowlą zwierząt, a także związanego ze sporządzaniem planu zagospodarowania i modernizacji gospodarstwa rolnego,
   • jubilerskie,
   • ściągania długów, w tym factoringu;
3. nieposiadających siedziby działalności gospodarczej w Polsce.

Usługi budowlane a podatek VAT.

W przypadku usług budowlanych zasady rozliczenia podatku VAT będą przebiegały na zasadach ogólnych. Żadnego rodzaju prace budowlane nie zostały wymienione ani wśród usług przedmiotowo zwolnionych z podatku VAT, ani wśród usług, które obowiązkowo należy objąć podatkiem VAT.

Z tego względu usługi budowlane, mogą teoretycznie korzystać ze zwolnienia podmiotowego z VAT, ale tylko wtedy, gdy:

1. roczna wartość sprzedaży podatnika nie przekracza 200 000 zł,
2. podatnik nie wykonuje czynności wyłączających go ze zwolnienia (takich jak świadczenie usług związanych z doradztwem podatkowym, usługami prawniczymi itd. Wymienione w ustawie usługi nie dotyczą usług budowlanych czy koordynowania prac budowlanych).

Świadczenie usług budowlanych za granicą a wartość sprzedaży w Polsce.

Przedsiębiorcy często wykonują roboty budowlane za granicą, szczególnie w krajach Unii Europejskiej, takich jak Niemcy, Norwegia czy Wielka Brytania. W związku z tym pojawia się pytanie, czy powinni oni podlegać obowiązkowej rejestracji w zakresie podatku VAT w Polsce czy też mogą liczyć na zwolnienie z VAT.

Zgodnie z art. 2 pkt 22 ustawy o VAT przez sprzedaż rozumie się odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

Usługi budowlane traktuje się natomiast jako usługi związane z nieruchomościami. Zgodnie natomiast z art. 28e ust. 1 ustawy, miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami jest miejsce położenia nieruchomości.

W związku z tym usługi budowlane realizowane poza granicami Polski stanowią sprzedaż poza terytorium kraju. Zatem obroty uzyskane z tytułu świadczenia usług budowlanych na nieruchomościach położonych za granicą nie są sprzedażą, a tym samym nie powinny być uwzględniane w limicie 200 000 zł.

Oznacza to, że opodatkowanie podatkiem VAT nie będzie obowiązkowe w przypadku świadczenia usług budowlanych, jeśli ich wartość sprzedaży w Polsce nie przekroczy rocznie 200 000 zł. Przy czym bez znaczenia będzie obrót wygenerowany przez roboty budowlane za granicą.

Stawki VAT dla usług budowlanych.

W przypadku usług budowlanych, wystawianie faktur i doliczanie do nich podatku należnego, może okazać się bardzo skomplikowane. Wszystko dlatego, że oprócz możliwości zwolnienia z VAT, do usług budowlanych zastosowanie mogą mieć różne stawki VAT.

Odwrotne obciążenie w przypadku usług budowlanych.

Jak wskazano wyżej, miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami, w tym usług świadczonych przez rzeczoznawców, pośredników w obrocie nieruchomościami, usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi, użytkowania i używania nieruchomości oraz usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego, jest miejsce położenia nieruchomości.

Podatnik, który świadczy sługi związane z nieruchomościami na terytorium innego państwa członkowskiego na rzecz zagranicznego podatnika, wystawia polską fakturę bez stawki VAT i kwoty podatku należnego oraz z adnotacją odwrotne obciążenie – jeżeli nie jest zarejestrowany do VAT w tym państwie członkowskim.

Stawka 8% VAT dla usług budowlanych.

Stawkę podatku w wysokości 8% stosuje się do dostawy, budowy, remontu, modernizacji, termomodernizacji lub przebudowy obiektów budowlanych lub ich części zaliczonych do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym.

Przez budownictwo objęte społecznym programem mieszkaniowym rozumie się obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytkowych, oraz lokale mieszkalne w budynkach niemieszkalnych sklasyfikowanych w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w dziale 12, a także obiekty sklasyfikowane w Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych w klasie ex 1264 – wyłącznie budynki instytucji ochrony zdrowia świadczących usługi zakwaterowania z opieką lekarską i pielęgniarską, zwłaszcza dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, z zastrzeżeniem, iż do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym określonego powyżej nie zalicza się:

1. budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 300 m2;
2. lokali mieszkalnych, których powierzchnia użytkowa przekracza 150 m2.

Dlatego też, jeśli powierzchnia użytkowa domów i mieszkań nie przekracza odpowiednio 300 m2 i 150 m2 usługi budowlane powinny być opodatkowane stawką podatku w wysokości 8%.

Stawka 23% VAT dla usług budowlanych.

W przypadku budownictwa mieszkaniowego o powierzchni przekraczającej limity określone powyżej, podatnik VAT stosuje obniżoną stawkę podatku tylko do części podstawy opodatkowania odpowiadającej udziałowi powierzchni użytkowej kwalifikującej do budownictwa objętego społecznym programem mieszkaniowym w całkowitej powierzchni użytkowej. Oznacza to, że nadwyżka ponad odpowiednio 300 m2 oraz 150 m2 będzie wiązała się z proporcjonalnym doliczeniem do określonej kwoty podatku w wysokości 23%.

Podobnie będzie przy sprzedaży terenów budowlanych czy w przypadku usług, gdzie podstawę opodatkowania stanowi wartość usługi remontu lub budowy lokalu użytkowego.

Opodatkowanie VAT usług budowlanych zawsze należy dokładnie zweryfikować.

Sprzedaż dokonywaną w ramach działalności gospodarczej powinno się każdorazowo dokładnie przeanalizować, aby nie narazić się na negatywne konsekwencje ze strony urzędu skarbowego. Problemem może być nie tylko podatek dochodowy, ale przede wszystkim zastosowanie odpowiednie stawki VAT lub zwolnienia z VAT.

Płatnik VAT wykonujący usługi budowlane musi zmierzyć się z szeregiem wyjątków i poprzedzić wystawianie faktur analizą związaną z kwotą podatku VAT jaka powinna być do nich doliczona. To z kolei zależy od charakteru robót budowlanych, ich rozmiaru, a także miejsca, w którym są wykonywane.

Zarejestrowani podatnicy VAT muszą doliczać podatek VAT na każdym etapie obrotu towarami lub usługami. Dlatego też ważne jest, aby przed rozpoczęciem usług budowlanych zweryfikować wszystkie obowiązki, z którymi wiąże się podatek VAT. Nawet małe przeoczenie w tym zakresie może nieść daleko idące skutki dla podatnika.